Άγιος Μακάριος ο Καλογεράς ο Διδάσκαλος του Γένους

Χαίρε το άστρον της ευσεβείας.

Χαίρε πολιτείας αρίστης παράδειγμα.

Χαίρε μύρον ευωδέστατον των αγίων αρετών.

Χαίρε ότι υπάρχεις τοις εν Πάτμω ευχέτης.

Χαίρε ηθών οσίων διδάσκαλος.

Χαίρε λαμπρός Πατμιάδος κοσμήτωρ.

Χαίροις Πάτερ  Μακάριε

 Τα πρώτα χρόνια

Ο Αγιος Μακάριος ο Καλογεράς, ο Εθνοδιδάσκαλος γεννήθηκε στην Πάτμο το 17^ο αιώνα και ήταν γόνος εύπορης και άκρως επιφανούς οικογένειας. Μολαταύτα, λίγα στοιχεία μας είναι γνωστά για τα παιδικά του χρόνια. Δεν γνωρίζουμε καν το Βαπτιστικό του όνομα με σιγουριά ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τα ονόματα των γονέων του. Ακόμη και η χρονολογία γέννησής του μας είναι άγνωστη! Ο Μ. Μαλανδράκης φράφει ότι  «...τεκμαίρομεν ότι εγεννήθη μικρόν μετά την ογδόην δεκάδα της ιζ’ εκατονταετηρίδος».

Οι σπουδές

Σε νεαρή ηλικία πήγε στην Κωνσταντινούπολη για σπουδές. Όπως περιγράφει ο μαθητής του και καλύτερος βιογράφος του, Αλέξανδρος Τυρναβίτης, «εξ απαλών ονύχων την πατρίδα καταλιπών έρωτι παιδείας, απήρεν εις Βασιλεύουσαν». Ο χρόνος των σπουδών του τοποθετείται περί τα έτη 1692-1707.  Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή πλησίον θαυμαστών διδασκάλων, ιδιαίτερα «παρά τους πόδας» του σοφού Ιακώβου Μάνου, του οποίου η διδασκαλία απευθυνόταν και στη διάνοια και στην ψυχή του Μακαρίου, με αποτέλεσμα να σφυρηλατηθεί μεταξύ τους, ένας ακατάλυτος δεσμός, φιλίας και αλληλοεκτίμησης. Οι σπουδές του υπήρξαν λαμπρές. Τα Θεολογικά, γράμματα, η Φιλοσοφία, τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά, η Γεωγραφία, η Κοσμογραφία, η Αστρονομία και περισσότερο η Βυζαντινή Μουσική, ήταν το γνωστικό αντικείμενο  στο οποίο εντρύφησε. Μάλιστα, λόγω της έφεσής του προς τη Βυζαντινή Μουσική και της Ιεροψαλτικής του δεινότητας, διηκόνησε, για κάποιο διάστημα και το Ιερό Αναλόγιο του Πατριαρχικού Ναού, πέραν των Διακονικών του καθηκόντων.

Σημαντικό ρόλο στην πνευματική του ζωή έπαιξε ο περίφημος και γνωστός Ιεροκήρυκας,  ο Ιερομόναχος Αγάπιος Βουλισμάς, ο οποίος με τα ιεραποστολικά του ταξίδια  σε όλη την υπόδουλη Χώρα, εξομολογούσε και δίδασκε το Γένος. Ο Μακάριος έτρεφε απέραντο σεβασμό στον πνευματικό του. Αυτός του εμφύσησε την υπέρμετρη αγάπη, για την Ορθοδοξία και το Γένος. Αλλά, και ο πνευματικός του, τον αγαπούσε και τον εκτιμούσε απεριόριστα, για τον ζήλο του και την προσήλωσή του προς τα ιδεώδη της πίστεως και της Πατρίδος.

Μετά το τέλος των πολυετών σπουδών του υπηρέτησε ως Διάκονος πλάι στο Μητροπολίτη Νικομήδειας Παρθένιο, ο οποίος βλέποντας τα χαρίσματά του, τον πίεζε να παραμείνει κοντά του και να τον αναδείξει διάδοχό του. Ενεκα των πνευματικών και μορφωτικών του προσόντων, του λαμπρού Εκκλησιαστικού του ήθους, αλλά και της αγάπης του και του σεβασμού του προς την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, δεχόταν πιέσεις, να παραμείνει στην Πατριαρχική Αυλή, προκειμένου να αναδειχθεί στα ανώτατα Εκκλησιαστικά αξιώματα. Πολλοί τον προέτρεπαν να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ευρώπη. Όμως πόθος και σκοπός  του ήταν, να επιστρέψει στην Πατρίδα του.

Επιστρέφει στην Πάτμο-Ίδρυση Πατμιάδος Σχολής του Γένους

Η οριστική επιστροφή του στην Πάτμο έγινε το 1713, όμως δεν εγκαταστάθηκε στη γαιραρά Μονή του Θεολόγου αλλά προτίμησε να εγκατασταθεί στο Κάθισμα της Ιεράς Αποκαλύψεως, όπου ίδρυσε τη Σχολή του από το 1713 ακόμη, στοχεύοντας στο να συνδυάσει την άσκηση με την ακαδημαική ενασχόληση και μόρφωση των υποδούλων συμπατριωτών του. Η Σχολή αρχικά ονομάστηκε «Φροντιστήριον του Μακαρίου» ή «Σχολή του Διδασκάλου Μακαρίου» ή «Σχολή της Αποκαλύψεως» και εν τέλει «Πατμιάς του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή.

Η αγιαστική και παιδαγωγική δύναμη του Ι. Σπηλαίου, ο Ναός του οποίου εξυπηρετούσε, σε καθημερινή βάση, τις θρησκευτικές ανάγκες των διδασκάλων και των μαθητών και διέπλαθε τον χαρακτήρα τους, στάθηκε καθοριστική στήν «κατ΄ άνθρωπον παιδεία και την κατά Θεόν προκοπή τους». Σ΄ αυτό το περιβάλλον συμβάδισαν και αλληλοδέθηκαν, όσο πουθενά αλλού,  η ακαδημαϊκή παιδεία με την κατά Θεόν κατάρτιση και την αληθινή Θεογνωσία.

Για τον ίδιο τον διδάσκαλο Μακάριο, το Ιερό Σπήλαιο ήταν ο πνευματικός στίβος, στον οποίο αγωνίσθηκε τους πολύμορφους αγώνες του. Κάτω από τον Θεολάξευτον αυτόν βράχο, σε όλη του τη ζωή, προσευχόταν και έψαλλε, κήρυττε το λόγο του Θεού και υπηρετούσε ευλαβικά ως διάκονος στο Ιερό Θυσιαστήριο, ενώ στο ταπεινό ασκητικό  κελλάκι του, διεξήγαγε τα ασκητικά του παλαίσματα, προσπαθώντας  να επιτύχει έναν βίο αρετής  και τελειότητας, υπομένοντας σαν αληθινός νεομάρτυρας της Εκκλησίας, με χαρά και εγκαρτέρηση τους πόνους  των ποικίλων ασθενειών του. Ταυτόχρονα, από την έδρα της Σχολής του, δίδασκε και γαλουχούσε τους μαθητές του, με τα νάματα της πατρώας παιδείας και της Ευαγγελικής αλήθειας.

Από την πρώτη εποχή της λειτουργίας της Πατμιάδας, προσήλθαν πολλοί μαθητές, όχι μόνο από το ίδιο το νησί, αλλά και από άλλα μέρη, όπως από την Κωνσταντινούπολη, τη Ρωσία, τη Μικρά Ασία κλπ. Λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες λειτουργούσε η Σχολή (συγκοινωνίες, πειρατές στο Αιγαίο, λοιμοί και  λιμοί, έλλειψη οικονομικών πόρων), μπορούμε να πιστεύουμε ακράδαντα, ότι ήταν ένα θαύμα!

Ακάματος, άυπνος, φρόντιζε νυχθημερόν για  την υγεία των σπουδαστών, για τη διαμονή τους, για τη σίτισή τους, για την εξεύρεση οικονομικών πόρων, δεδομένου ότι τα μαθήματα στη σχολή παρέχονταν δωρεάν σε όλους τους μαθητές, κάτι το εξαιρετικά σπάνιο για τα δύσκολα εκείνα χρόνια του υπόδουλου Γένους! Για τις ανάγκες των διδασκόντων και των διδασκομένων, δημιούργησε βιβλιοθήκη με τα  βιβλία του και με άλλα τα οποία του έστελλαν γνωστοί του, κυρίως από τη Πόλη, από την Χίο και από άλλα μέρη.

Εσκυβε με μεγάλο ενδιαφέρον επάνω από τον κάθε έναν, προσωπικά. ΄Ηταν πραγματικά ο φύλακας άγγελός τους, σε κάθε τους βήμα, σε κάθε τους ανάγκη, σε κάθε τους δυσκολία.

Βέβαια, μαθητές οι οποίοι δεν τηρούσαν το πρόγραμμα της Σχολής, ή ήταν αποδεδειγμένα «ανεπίδεκτοι μαθήσεως», απεμακρύνοντο από τη Σχολή, άσχετα αν είχαν υψηλή προστασία από συγγενείς και άλλους Εκκλησιαστικούς, ή λοιπούς Ηγέτες, ή ήσαν φίλοι και αρωγοί στο έργο του Μακαρίου. Ποτέ όμως δεν έλλειψε από τις ενέργειές του αυτές η αγάπη και το ενδιαφέρον του. Φρόντιζε να εφοδιάζει τους νέους αυτούς, με τα απαιτούμενα χρήματα της επιστροφής τους στις εστίες τους, παρακολουθούσε την εξέλιξή τους και τους ενισχυε με τις συμβουλές του.

 
Στον γρανιτένιο βράχο του Ιερού Σπηλαίου της Αποκαλύψεως, καλλιεργήθηκε ο σπόρος, ώστε να βλαστήσουν ΄Αγιοι και Μάρτυρες, Κληρικοί και λαϊκοί, όπως ο ΄Αγιος Γεράσιμος, ο ΄Αγιος Γρηγόριος ο Ε΄, o Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο ΄Αγιος Δωρόθεος, ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως, ο ΄Αγιος Κοσμάς ο Λήμνιος, ο Θεόφιλος Παγκώστας, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Ιωάννης Θέμελης και πλείστοι άλλοι οι οποίοι έδωσαν τα πάντα για την Εκκλησία και την Πατρίδα. Η Πατμιάδα ήταν η φωλεά μέσα στην οποία γεννήθηκαν και ανδρώθηκαν το Ορθόδοξο Εκκλησιαστικό φρόνημα και η φιλοπατρία σε πολύ, πολύ υψηλό βαθμό.

«κατά Λατίνων άριστος σφενδονιστής εις άκρον»

Τον ΄Αγιό μας διακατείχε  σε όλη του τη ζωή, μεγάλη αγωνία για την απαιδευσία του Γένους μας. Την κατάσταση αυτή  θεωρούσε φοβερή συμφορά για τον  Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Η αγραμματοσύνη θα οδηγούσε σταδιακά, στην απώλεια  της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων και την αδυναμία περιφρούρησης της ορθόδοξης πίστης τους. Την εθνική μας συνείδηση, την επιβουλευόταν ο κατακτητής, τη δεύτερη,  ο άπληστος προσηλυτισμός  τον οποίον εξασκούσαν  οι Φραγκολατίνοι. Στάθηκε εμπόδιο στις ορέξεις των Δυτικών, να αλώσουν την Ορθοδοξία. Μια σειρά γεγονότων, τον έφεραν σε ανοιχτή σύγκρουση  μαζί τους, κατά την οποία αποδείχτηκε «ζηλωτής υπέρμαχος πίστεως της αμώμου, κατά Λατίνων άριστος σφενδονιστής εις άκρον» όπως τον ονομάζουν σε Αγιορείτικο χειρόγραφο!  Γι΄αυτό και τον μίσησαν.  Γι΄ αυτό και τον πολέμησαν και μετά τον θάνατό του. Είναι γεγονός ότι το μνημειώδες έργο του «Ευαγγελική Σάλπιγξ», μόλις κυκλοφόρησε, οι Λατίνοι του έκαναν γενική κατάσχεση, το έριξαν στην πυρά και το κατέκαυσαν μέσα στην πλατεία του Αγ. Μάρκου της Βενετίας. Μέχρι σήμερα το έργο αυτό, σημειώνεται από τους ίδιους ως ένα από τα πιο ελεγκτικά των παπικών καινοτομιών. Σε αυτό, ο Εθνοδιδάσκαλος εκτός της αναίρεσης των καινοτομιών αυτών, εγκωμιάζει την Ορθόδοξο Ανατολική Εκκλησία για το ότι κατέχει την αλήθεια, την τηρεί επίζηλα και γι’αυτό υποφέρει τις δυσκολίες των καιρών. Κι όλα αυτά ενώ έδειχνε ανυπόκριτη αγάπη σε όλους ανεξαιρέτως, είτε ήταν Ορθόδοξοι είτε όχι!

Η ταπείνωσή του & τα τελευταία χρόνια

Υπάρχουν πολλές διηγήσεις που μαρτυρούν την άκρα ταπείνωση του μεγάλου Εθνοδιδασκάλου. Από τα πιο χαρακτηριστικά είναι το γεγονός ότι όταν Λειτουργούσαν μαθητές του, εκείνος συλλειτουργούσε ως διάκονος ή ιεροψάλτης!

Η ζωή του Διδασκάλου μας, ήταν μια συνεχής μαρτυρία της πίστεώς του, της φιλοπατρίας του και της αγάπης του για τη Σχολή του. Αφοσιωμένος στο έργο του, βρισκόταν διαρκώς έγκλειστος στο χώρο της Αποκαλύψεως. Μάλιστα ο περίφημος μαθητής του ο Ρώσος Βασίλειος Μπάρσκυ, γράφει: «...και όταν ακόμη απέθαναν ο αδελφός, η αδελφή και η μητέρα του, αυτός ούτε καν βγήκε από το κελλί του, για να τους δει, ή να τους κηδέψει˙ και όσο ζούσαν, ποτέ του δεν τους επισκέφθηκε˙ και τούτο δεν το έκαμε από αδιαφορία, αλλά για να κατανικήσει την κοσμική αυτή αγάπη, με την αγάπη του στο Θεό».

Ο βίος του, ήταν ένα διαρκές μαρτύριο, γιατί ήταν «προικισμένος» με ένα σωρό ασθένειες. Παρά ταύτα, εργαζόταν ακατάπαυστα, χωρίς γογγυσμούς, νήστευε, δοξολογούσε διαρκώς το Θεό και βάδιζε το Γολγοθά του, με ιώβειο υπομονή και καρτερία. Η Ιερωσύνη του δεν ανήλθε ποτέ πέραν του βαθμού του Διακόνου, επειδή αρεσκόταν περισσότερο, όπως ο ίδιος έλεγε να διακονεί παρά να διακονείται.

Ο Κύριος επέτρεψε να εγκαταλείψει τα εγκόσμια ενωρίς, γύρω στα σαράντα εννέα του χρόνια στις 17 Ιανουαρίου 1737 στην Πάτμο. Το άκουσμα της εκδημίας του, σκόρπισε λύπη και πένθος. Η ευωδιάζουσα και μυροβλύζουσα Τιμία Κάρα του θησαυρίζεται στο Ι. Σπήλαιο της Αποκάλυψης σε ασημένια λάρνακα.

 

Πηγές

1) Αρχιμ. Ναυκρατίου Τσουλκανάκη "Ο Μεγας Διδάσκαλος του Γένους ΑΓΙΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ Ιεροδιάκονος ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ (+1737), Θεσσαλονίκη 1994 

2) http://opatmios.blogspot.gr/2015/01/19.html

3) http://www.saint.gr/3428/saint.aspx